In de zomer van 2017 werd de Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten geruisloos door de Tweede Kamer geloodst. Vijf studenten wisten deze ‘Sleepwet’, die de staat het recht geeft online communicatie van burgers massaal af te tappen, op de kaart te zetten en een referendum af te dwingen. Nu is het tijd voor stap 2: zorgen dat zoveel mogelijk mensen op 21 maart tégen de Sleepwet / Wiv stemmen, zodat deze door de Tweede Kamer moet worden herzien.
Kritiek Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten
- Ongerichte dataverzameling, wat grote privacy-schending tot gevolg heeft en bovendien weinig effectief is. Alles wat je online doet, is inzichtelijk voor veiligheidsdiensten, ook als je niets verkeerd doet. Overheid mag met deze wet ook databestanden opvragen van derden, zoals banken en andere bedrijven, waardoor veel privacygevoelige informatie van burgers in handen komt van de overheid. Voor het opvragen van deze data bij derden hoeft de veiligheidsdienst bovendien geen toestemming te vragen aan de minister of de toetsingscommissie.
- Opgeslagen data mag maar liefst drie jaar bewaarde worden (in omringende landen varieert dat van twee tot zes maanden).
Gebrek aan onafhankelijk en bindend toezicht. Er is wel een toetsingscommissie (TIB) die vooraf bepaalt of de minister rechtmatig toestemming heeft verleend om een bepaalde bevoegdheid in te zetten, maar die toetsing heeft weinig waarborgen, geldt bovendien niet voor alle bevoegdheden. Bovendien is de technisch expert van de TIB een oud-AIVD’er en uitgesproken voorstander van het sleepnet: niet bepaald onpartijdig dus. - Ook wordt er achteraf toezicht gehouden (door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, CTIVD), maar het advies van deze commissie is niet bindend. Burgers kunnen bovendien pas achteraf een klacht indienen en wanneer deze gegrond blijkt, heeft dat weinig consequenties.
- Een ander kritiekpunt is dat Nederland niet geanalyseerde data met het buitenland mag delen: ieder buitenland, dus ook de landen die het niet zo nauw nemen met mensenrechten. Nederland is een klein land, maar omdat 75% van al het Europese internetverkeer via de Amsterdam Internet Exchange loopt, hoopt Nederland toch te mogen ‘meespelen’ met de Five Eyes (samenwerkingsverband van de veiligheidsdiensten van Canada, UK, VS, Australië en Nieuw Zeeland).
Referendum
Het doel van het referendum is de Wiv zoals die nu is geformuleerd tegen te houden. Hij hoeft dus niet in zijn geheel geblokkeerd te worden, maar de wet moet beter ingericht worden. Als er bij het referendum ‘nee’ wordt gestemd, gaat de wet terug naar de Kamer en wordt deze herzien.
Om mensen nee te laten stemmen, is het belangrijk om veel meer bewustzijn te kweken, want voor veel mensen is het onderwerp niet interessant; als ze er van gehoord hebben, beschouwen ze het als iets waar ze niets mee te maken hebben.
Niets te verbergen
Genoeg nee-stemmers mobiliseren is om meerdere redenen lastig: sinds de ophef over de wet uitbrak, communiceert de overheid over de wet zelf heel geruststellend (‘niemand wordt zomaar afgetapt, ‘er worden strenge toezichthouders aangesteld’, ‘98% van de opgeviste data wordt weggegooid’) en zaait tegelijkertijd angst door te benadrukken dat de wet noodzakelijk is om terreuraanslagen te voorkomen. Die nadruk zorgt voor disproportionele en irrationele angst bij mensen, waardoor het vrijgeven van hun digitale gegevens als een klein en onbelangrijk offer wordt gezien. Omdat er door voorstanders van de wet zoveel nadruk wordt gelegd op ‘het vangen van boeven’ met de sleepwet, denken veel mensen ook dat ze er zelf niets van te vrezen hebben.
Wanneer je waarschuwt voor de gevaren van de Wiv wordt je al snel zelf beschuldigd van paniek zaaien en populisme. Daarom willen de initiatiefnemers vanuit een creatieve hoek te werk gaan; zorgen dat privacy meer onderdeel wordt van onze cultuur, want het is nu nog teveel een niche-onderwerp. Het moet meer mainstream worden.
Moeilijke groepen
Het mobiliseren van genoeg nee-stemmers is ook lastig vanwege het bereiken van moeilijk te overtuigen groepen. Mensen boven de 45 zijn moeilijk te overtuigen om nee te stemmen, omdat ze het gevaar niet zien (‘ik heb niets te verbergen) en millenials zijn moeilijk te overtuigen om überhaupt te gaan stemmen.
De eerste groep is gevoelig voor prominente figuren die tegen zijn. Nu is een grote groep hoogleraren tegen sleepwet – een aantal is nog radicaler dan de initiatiefnemers van het referendum – maar veel van deze hoogleraren willen zich niet publiekelijk tegen de wet uitspreken, omdat een referendum geassocieerd wordt met populisme. Het zou goed zijn als meer hoogleraren hun kritiek op de wet, bijvoorbeeld dat de Wiv ingaat tegen grondrechten, meer openbaar zouden maken.
Millenials zijn moeilijk naar de stembus te krijgen. Zij hebben misschien wel het meest met de Wiv te maken, maar gaan vaak niet stemmen. Daarom wordt geprobeerd deze mensen via een mooi vormgegeven campagne op social media te bereiken.
Autonome zelforganisatie
De initiatiefnemers van het referendum hebben niet het doel – of de mogelijkheid – om het voortouw te nemen in de campagne en allerlei acties op te zetten. Zij willen van de campagne dus geen gecentraliseerde organisatie maken. Hun doel is ervoor zorgen dat er in de samenleving zelfstandige initiatieven worden ontplooid.
Verder is het belangrijk om zoveel mogelijk mensen bewust te maken dat de Wiv op iedereen van toepassing is: jong, oud, laag of hoog opgeleid. Daarom is het van belang dat het onderwerp besproken wordt in opiniestukken, praatprogramma’s, maar bijvoorbeeld ook door vloggers.
Andere bijeenkomsten over de Sleepwet / Wiv
Op 6 en 13 maart vinden tweegesprekken plaats in Pakhuis de Zwijger: ‘What the Wiv?!’.
Relevante websites
- dekabel.org
- wiv-onderdeloep.nl/node/7
- inlichtingen.info
- eenbeterewet.nl
- bof.nl/dossiers/sleepnet/
- iscoc.nl
En zie ook dit artikel over misleidende overheidsinformatie op De Correspondent.