Sinds de krisis in 2008 losbarstte doen allerlei komplotverhalen de rondte over de rol van banken bij de creatie van geld en hoe een ander beleid op dat gebied zou kunnen helpen om een betere economie te krijgen. Nu de volgende crisis er aan zit te denderen is het het juiste moment om te bekijken wat er waar is van de verhalen over alternatieve vormen van geld. Patrice Riemens doet een voorzet en bespreekt daarna de kritiek op en de mogelijkheden van 'oud en nieuw geld' om een betere wereld te veroveren.
De vraag of de huidige, aanhoudende, financiële crisis uiteindelijk niet gaat uitmonden ineen algehele ontregeling van ons geldstelsel is duidelijk niet langereen van ja dan nee maar van wanneer? Dat dat binnen een klein aantal jaren kan gebeuren is een algemeen gedeelde, zij het vaak niet hardop uitgesproken mening. Zelf ga ik daar ook van uit. Dat betekent dat demanier waarop wij tegen geld aan kijken en hoe wij geld gebruikenmeer dan ooit urgent is.
Maar denken over 'ander geld' wacht niet op die 'Stunde Nul'. Het is al geruime tijd aangezwengeld doorallerlei groepen en individuen. Daarbij worden steeds inventievereen meer omvattende scenario's bedacht. Niet alleen het bekende Bitcoin, maar talloze alternatieve, complementaire, of zelfs helemaalniet op geld gebaseerde 'waarde-stelsels' zijn al voorgesteld ofworden ontwikkeld, meestal gepaard met blauwdrukken om demaatschappij als geheel vergaand te hervormen, motto 'een andere wereld is mogelijk'.
In mijn ogen wordt echter het denken in termen van 'nieuw geld' te vaak en te veel beïnvloed door een, overigens terechte, straffe onvrede met het huidig systeem en eensterk afkeer van de politieke en financiele instellingen die het beheren. Het gevaar dreigt derhalve dat men het kind met het badwatergaat weggooien. Een betere uitgangspunt zou m.i. zijn om terug tekeren naar de grondprincipes van de economie van het geld - wat net iets anders is dan een geld-economie. Geld moet gezien worden als een uitstekend instrument om allerlei economische processen te begeleidenen te faciliteren. Het transformeert daarentegen in een zeer kwaadaardige meester wanneer het tot doel en maat van alle economische activiteiten wordt gemaakt - zoals nu het geval is. Met andere woorden moet het mogelijk zijn een geldstelsel en het erbij horende institutioneel apparaat op te tuigen dat in de dienst van de burgers staat en niet andersom.
Naast de bekende drie, 'klassieke' functies van geld zoals wij het tot nu kennen, namelijkals rekeneenheid, waarde aanduider en waarde-bewaarder, dient het ook een vierde, maatschappelijk gezien bijkans belangrijkere functie: als 'great equalizer'. Dit houdt weliswaar niet in dat iedereen gelijk is in geldbezit, maar wel dat ongeacht wie het in handen heeft, dat geld voor iedereen dezelfde, 'nominale', waarde heeft: jouw tientje is een tientje en niet meer of minder dan mijn tientje. Omdat wij ervolledig aan gewend zijn valt die eigenschap niet op en hechten wijer (te) weinig aandacht aan. Veel 'alternatieve' vormen van geld hebben die eigenschap echter in de praktijk, en soms zelfs 'by design', niet.
Daarom zal ik pleiten voor een 'back to basics' aanpak, sterk gevoed door het 'if it ain't broke, don't fix it' princiepe: nogal wat elementen van ons huidige geld zijn namelijk niet 'broke', in eerste instantie kas geld, oftewel 'cash'. Ik zal enige aandacht besteden aan dit tegenwoordig wat ondergeschoven kind van het monetair systeem (dat ironies genoeg zijn naam er aanontleent). Ook banken zijn niet per se boosaardige instituties maar zouden in tegendeel makkelijk ongestructureerd kunnen worden in 'volksbanken' - zij het dat dan de netelige kwestie van hun privaat versus gemeenschappelijk eigendom niet ontweken zal kunnen worden. Ik ben sterk voorstander van het 'nationaliseren' van het betalingsverkeer. En mogelijk voor het dito mutualiseren (eerlijkverdelen) van de beheerskosten ervan, want ja, ook voor geld geldt'voor niets gaat de Zon op'.
Tevens zou men met een kritischoog kunnen kijken naar de in-en-outs van de alsmaar voortschrijdende 'digitalisering' van (het) geld(verkeer), die tot nu toe grotendeelsals even vanzelfsprekend als noodzakelijk wordt beschouwd. Maar daar legt wederom vaak het doel van de dienstbaarheid ('wat hebben de mensen er aan?) het af tegen andere overwegingen, in dit geval een dwangmatige, door blinde kostenbesparing gemotiveerde vlucht naar voren in onvoldoend beproefde, aantoonbare instabiele of zelfsronduit onveilige technologieën.
Kortom stof genoeg om van gedachten te wisselen over een ander kijk op en een ander aanpak van geld en 'waarde'.